اعتقادات شیعه

عقل در روایات:

امیرالمومنین (ع) فرمودند: عقل، پرده اسرار است و فضیلت، جمال پدیدار. نقص اخلاقت را با فضیلت رفع کن و هوست را با عقل خویش از میان بردار تا مورد مهر قرارگیری و دوستی ات آشکار گردد.

امام صادق (ع) فرمود: ستون هستی انسان، عقل است. عقل، سرچشمه هوش و فهم و حفظ دانش است. با عقل، انسان کامل می شود و عقل، راهنما و آگاه کننده و کلید گشایش امور است. آنگاه که عقل به نور موید باشد، صاحب عقل، دانشمند و حافظ و یادآور و باهوش و فهمیده می شود و چرا و چگونه و کجا را می داند، خیرخواه و بدخواه خویش را می شناسد. وقتی این را شناخت، روش و پیوست و جدایی خود را بشناسد و در یگانه پرستی خدا و دل دادن به فرمانبری مخلص گردد. و چون چنین کند، از دست رفته را به چنگ آورد و بر آینده مسلط گردد و می داند که در چه وضعی به سر می برد. برای چه در اینجاست، از کجا به اینجا آمده و به کجا می رود. اینها همه از تایید عقل است.

امام صادق (ع) فرمود: عقل، دلیل و راهنمای مومن است.

از پیامبر اکرم (ص) پرسیده شد که خداوند عز و جل عقل را از چه چیزی خلق کرد؟ فرمود: وقتی که انسان بالغ شود، خداوند آن پرده را کنار می زند و در قلب انسان نوری قرار می گیرد که به وسیله آن، واجب و مستحب و نیک و بد را تشخیص می دهد. بدانید که مثل عقل در قلب مانند چراغ در میان خانه است.

امام هفتم (ع) در وصیت خویش به هشام فرمودند: همانا روشنایی روح، عقل است.

امام صادق (ع) فرمودند: خداوند عقل را از چهار چیز خلق فرمود: از علم، قدرت، نور و مشیه بالامر، پس آن را به وسیله علم پابرجا ساخت و در ملکوت جاودانه اش نمود.

از روایات بالا برداشت می شود که عقل مخلوق خدا و یک نوری است که با آن انسان ارتباط برقرار کرده و می بیند. از طریق این دیدن است که صحیح و غلط را تشخیص داده و راه بندگی خدا را می یابد. قلب همان چشمی است که به وسیله آن نور را دیده و حقایق را درک می کند. بنابراین قلب مرکز فهم و تشخیص و عقل نور این دیدن و درک کردن است. عقل با خود عقل شناخته می شود و نمی توان عقل را به چیز دیگری شناخت، چرا که تمامی اشیا در پرده ای از ابهام و تاریکی قرار گرفته اند که به دلالت عقل به چگونگی و واقعیت آنها راه برده می شود.

ایمان به وسیله عقل به آدمی واجب می شود و حجت الهی به واسطه عقل بر ابنای بشر تکمیل می گردد.

امام چهارم (ع) فرمودند: عقل راهنمای روح است و علم راهنمای عقل.

قرآن کریم وجود عقل را از راه آثار و نشان های آن تذکّر می دهد. خداوند در قرآن آنانی که تعقل نمی کنند و از نور عقل بی بهره می مانند را صاحبان شک معرفی می فرماید.

روایت: کسی که عاقل باشد برای او دین است و کسی که برای او دین باشد، داخل بهشت می گردد.

نقش انبیا در این میان کمک به امر وجدانی عقل و نیرومندسازی آن و مدد رسانی به انسان ها در جهت آشکارساختن گنجینه های عقولشان است. انبیا بشر را آگاه می کنند که برای شناخت حقیقت هر موضوع، عقل خویش را به کارگیرد و به فطرتی که خداوند به او ارزانی داشته است، بازگردد.

صفات خدا عین ذات خداست و این یعنی علم خدا با علم مخلوق فرق می کند و جدا از هم هستند. علت این است که اگر مثلا وقتی می گوییم خدا عالم است به این معنی نیست که علم خدا جدا و ذات خدا جدا است.  زیرا در غیر این صورت، نتیجه این می شود که خدا از دو جزء (ذات و صفت) مرکب باشد و ترکیب مستلزم احتیاج و نیاز است و نیاز با خدا بودن که باید از هر جهت غنی و بی نیاز باشد، سازگار نیست.به عبارت دیگر؛ هرگاه بگوییم که خداوند از ترکیب «ذات» و «صفت» پدید آمده است در این صورت خداوند مرکبی می شود که به اجزای خود احتیاج دارد؛ یعنی اگر هر یک از این دو جزء نباشد خدایی وجود نخواهد داشت.این جا است که بر پایه برهان فلسفی می گویند: ذات خداوند عین صفات او و ذات او همان علم، قدرت و دیگر صفات ذاتی او است، و هم چنان که ذات خدا عین صفات او است، هم چنین هر یک از صفات او عین صفات دیگر است؛ یعنی حقیقت علم او غیر از قدرت او نیست تا بگوییم : قسمتی از ذات او را علم و قسمت دیگر را قدرت تشکیل می دهد، بلکه سراسر ذات او علم، قدرت و دیگر  صفات ذاتی او می باشد و نیز صفات او عین یک دیگرند؛ زیرا اگر چنین، نباشد، باز موضوع ترکیب ذات از دو جزء ( مانند علم و قدرت) پیش می آید و ترکیب همان طور که گفته شد با خداوند بودن سازش ندارد.

آیه 9 سوره حجر: خدا قرآن را حفظ می کند و این امری عقلی است. به چند دلیل می گوییم قرآن حاضر تحریف شده نیست: 1- به این علت که حکمت خدا اقتضا می کند که خدا بندگانش را از انحراف نجات دهد. بنابراین معارف را به صورت رمزی در قرآن قرار داده تا حاکمین ظالم رغبت نداشته باشند تا قرآن را تحریف کنند. 2- تغییر در کلمه ای در قرآن معنی جمله را به طور کامل عوض می کند و حافظین قرآن می توانند با توجه به انحراف معنی صورت گرفته در قرآن کلمه نابجا را به سرعت شناسایی کرده و کلمه صحیح را جایگزین آن کنند. 3- قرآن حاضر هیچ گونه تضاد معنایی در آن دیده نمی شود و آیات قرآن موید یکدیگر هستند و این آیه نیز بیانگر همین مطلب است که می فرماید: افلایتدبّرون القرآن و لو کان من عند غیرالله لوجدوا فیه اختلافا کثیرا. 4- وظیفه ما عمل به قرآن حاضر است زیرا خدای هدایتگر با این قرآن در حال حاضر به بندگانش اتمام حجت کرده است و اگر به معارف این قرآن عمل کنیم وظیفه بندگی را انجام داده ایم.