اعتقادات شیعه

عقل در روایات:

امیرالمومنین (ع) فرمودند: عقل، پرده اسرار است و فضیلت، جمال پدیدار. نقص اخلاقت را با فضیلت رفع کن و هوست را با عقل خویش از میان بردار تا مورد مهر قرارگیری و دوستی ات آشکار گردد.

امام صادق (ع) فرمود: ستون هستی انسان، عقل است. عقل، سرچشمه هوش و فهم و حفظ دانش است. با عقل، انسان کامل می شود و عقل، راهنما و آگاه کننده و کلید گشایش امور است. آنگاه که عقل به نور موید باشد، صاحب عقل، دانشمند و حافظ و یادآور و باهوش و فهمیده می شود و چرا و چگونه و کجا را می داند، خیرخواه و بدخواه خویش را می شناسد. وقتی این را شناخت، روش و پیوست و جدایی خود را بشناسد و در یگانه پرستی خدا و دل دادن به فرمانبری مخلص گردد. و چون چنین کند، از دست رفته را به چنگ آورد و بر آینده مسلط گردد و می داند که در چه وضعی به سر می برد. برای چه در اینجاست، از کجا به اینجا آمده و به کجا می رود. اینها همه از تایید عقل است.

امام صادق (ع) فرمود: عقل، دلیل و راهنمای مومن است.

از پیامبر اکرم (ص) پرسیده شد که خداوند عز و جل عقل را از چه چیزی خلق کرد؟ فرمود: وقتی که انسان بالغ شود، خداوند آن پرده را کنار می زند و در قلب انسان نوری قرار می گیرد که به وسیله آن، واجب و مستحب و نیک و بد را تشخیص می دهد. بدانید که مثل عقل در قلب مانند چراغ در میان خانه است.

امام هفتم (ع) در وصیت خویش به هشام فرمودند: همانا روشنایی روح، عقل است.

امام صادق (ع) فرمودند: خداوند عقل را از چهار چیز خلق فرمود: از علم، قدرت، نور و مشیه بالامر، پس آن را به وسیله علم پابرجا ساخت و در ملکوت جاودانه اش نمود.

از روایات بالا برداشت می شود که عقل مخلوق خدا و یک نوری است که با آن انسان ارتباط برقرار کرده و می بیند. از طریق این دیدن است که صحیح و غلط را تشخیص داده و راه بندگی خدا را می یابد. قلب همان چشمی است که به وسیله آن نور را دیده و حقایق را درک می کند. بنابراین قلب مرکز فهم و تشخیص و عقل نور این دیدن و درک کردن است. عقل با خود عقل شناخته می شود و نمی توان عقل را به چیز دیگری شناخت، چرا که تمامی اشیا در پرده ای از ابهام و تاریکی قرار گرفته اند که به دلالت عقل به چگونگی و واقعیت آنها راه برده می شود.

ایمان به وسیله عقل به آدمی واجب می شود و حجت الهی به واسطه عقل بر ابنای بشر تکمیل می گردد.

امام چهارم (ع) فرمودند: عقل راهنمای روح است و علم راهنمای عقل.

قرآن کریم وجود عقل را از راه آثار و نشان های آن تذکّر می دهد. خداوند در قرآن آنانی که تعقل نمی کنند و از نور عقل بی بهره می مانند را صاحبان شک معرفی می فرماید.

روایت: کسی که عاقل باشد برای او دین است و کسی که برای او دین باشد، داخل بهشت می گردد.

نقش انبیا در این میان کمک به امر وجدانی عقل و نیرومندسازی آن و مدد رسانی به انسان ها در جهت آشکارساختن گنجینه های عقولشان است. انبیا بشر را آگاه می کنند که برای شناخت حقیقت هر موضوع، عقل خویش را به کارگیرد و به فطرتی که خداوند به او ارزانی داشته است، بازگردد.